Verkiezing, benoeming, afvaardiging of erfopvolging: een oppervlakkige blik op de staten om ons heen laat een bonte stoet van mogelijkheden zien om een hogerhuis samen te stellen. Tel daarbij alle variaties op die daarbinnen mogelijk 
zijn. Ook in het aantal leden en de soort van bevoegdheden lopen hogerhuizen sterk uiteen, àls staten al een hogerhuis hebben. Wanneer wij dus willen filosoferen over veranderingen in de Nederlandse Eerste Kamer kunnen wij ons daardoor rijkelijk laten inspireren. En uit de grabbelton van mogelijkheden wordt sinds kort weer volop geput.
Aanleiding voor de discussie
De directe aanleiding voor de recente discussie is de minderheidspositie van de huidige coalitiepartijen in de Eerste Kamer. De fractievoorzitter van de grootste coalitiepartij in de Tweede Kamer gooide een balletje op over het bestaansrecht van de Eerste Kamer dat werd door zijn collega in de Eerste Kamer doorgespeeld in een voorstel het parlementaire stelsel onder de loep te nemen. Politieke opportuniteit is echter een slechte raadsvrouwe in een kwestie als deze. Toch is de discussie door andere partijen opgepakt en al snel gaat het dan om allerlei mogelijke technische veranderingen.
Natuurlijk is het goed om kritisch naar de staatsinstellingen te kijken, zeker wanneer je daar zelf deel van uitmaakt. Maar in technische vormgeving zit naar mijn stellige overtuiging het probleem niet. De echte kwestie is dat het politieke midden versnipperd is. Dat maakt meerderheidsvorming lastig. Dat moet in eerste instantie politieke partijen zèlf te denken geven. Ook voor het CDA ligt hier een verantwoordelijkheid.
Ongemak
Een reden voor ongemak van sommigen met de Eerste Kamer is verder de wisselvalligheid van verkiezingsuitslagen. In combinatie met het versnipperde midden kan ertoe leiden dat een kabinet op enig moment in zijn bestaan te maken krijgt met een minderheid in de Eerste Kamer. Ook daar is een oplossing voor die niet in stelselwijziging ligt: zoek bij een kabinetsformatie een breed draagvlak in bèide kamers. Breed draagvlak is sowieso goed. Voor continue verstrekkende en structurele maatregelen biedt een meerderheid plus één wel een erg smalle basis. Het alternatief voor draagvlak is zonder morren het risico accepteren dat voorgestelde wetgeving sneuvelt of aanpassing behoeft.
Oplossingen?
Biedt een verkorte zittingstermijn van de Eerste Kamer of rechtstreekse verkiezing van Eerste-Kamerleden uitkomst? Nee, dat maakt de politiek nog veel hijgeriger. En teruggaan naar de situatie van voor 1983 met een zittingstermijn van 6 jaar met een wisseling van de helft halverwege de periode? Dat helpt alleen bij werkelijk extreme schommelingen. Voor het huidige kabinet had het bijvoorbeeld geen enkel verschil gemaakt.
Niet morrelen
Kortom, wij moeten niet morrelen aan instituties om een weeffout in de kabinetsformatie te maskeren. Wat wij wèl moeten doen, is gewoon kiezers oproepen om hun stem uit te brengen voor de komende statenverkiezingen. Die zijn immers van belang voor de provincie èn de Eerste Kamer!
* Dit artikel verscheen eerder in Bestuursforum, januari 2015, p.13.
