‘Schaf de Eerste Kamer af.’ ‘Perk de politieke macht van de senaat in.’ ‘Hervorm het 
parlementair stelsel.’ Zomaar wat kreten van de laatste tijd. Nu er een voorlopig beeld is van de nieuwe krachtsverhoudingen in de Eerste Kamer, zal de aandacht voor de positie van de Eerste Kamer alleen maar toenemen. Maar er is geen reden om te tornen aan de positie van de Eerste Kamer. Het motto moet juist zijn: wees zuinig op de Eerste Kamer.
Geen meerderheid voor het kabinet
Het zal niemand ontgaan zijn: de verkiezingen van provinciale staten van afgelopen woensdag zijn niet alleen belangrijk voor de koers die de provincies de komende jaren gaan varen. Óók voor de Haagse politiek zijn zij van groot belang. De nieuw gekozen statenleden kiezen namelijk in mei de leden van de Eerste Kamer. En over de Eerste Kamer is de laatste tijd veel te doen.
Dit kabinet hééft al geen meerderheid in de Eerste Kamer. Tot op heden is het de VVD en de PvdA gelukt om met het kunst en vliegwerk van akkoorden met D66, CU en SGP de gewenste steun in de Eerste Kamer te verwerven. Maar zelfs met die extra steun lijkt het kabinet volgens de prognose af te stevenen op een minderheid in de Eerste Kamer. De bekende Pavlov-reactie van sommigen is dan: de rol van de Eerste Kamer moet veranderen. Hoogst merkwaardig. Het is zelfs een omgekeerde wereld.
De formatie van het kabinet- Rutte II
Dat het kabinet om te beginnen al zo’n slechte uitgangspositie had, ligt namelijk helemaal aan het kabinet zelf. Ter opfrissing, in een razendsnel tempo werd het kabinet Rutte II geformeerd, zonder goed te kijken naar een noodzakelijke steun in de Eerste Kamer. Dat was een misrekening. Tel daarbij op dat het regeerakkoord steunt op het principe van de ‘positieve uitruil’. Het ene onderwerp werd gegeven aan de VVD (bijvoorbeeld leenstelsel en beperking vrije artsenkeuze) en het andere aan de PvdA (bijvoorbeeld kinderpardon en inkomenspolitiek). Daarmee was er voor veel onderwerpen zelfs in de Tweede Kamer nauwelijks echte steun. Dat er dan een verhoogd risico op afkeuring van wetsvoorstellen in de Eerste Kamer is, hoeft dan niet te verbazen. Praten over veranderingen van de rol van de Eerste Kamer is dan ook symptoombestrijding. Natuurlijk kan het kabinet er bewust voor gekozen hebben om de minderheidspositie in de Eerste Kamer voor lief te nemen. Maar dan moet het accepteren dat er af en toe een voorstel verworpen wordt of flink moet worden aangepast.
Gesneuvelde wetsvoorstellen
Sinds het aantreden van Rutte II staat de teller van gesneuvelde coalitievoorstellen overigens op welgeteld twee. Het wetsvoorstel over de ‘elektronische enkelband’ werd naar de prullenbak verwezen en recenter haalde het wetsvoorstel over de beperking van de vrije artsenkeuze de eindstreep niet. Voor de ‘elektronische enkelband’ was er buiten de coalitie om geen enkele fractie die het voorstel steunde en de beperking van de vrije artsenkeuze kon zelfs bij een drietal coalitiegenoten geen genade vinden. Overigens: ook onder ‘normale’ omstandigheden keurt de Eerste Kamer af en toe wetsvoorstellen af.
Vertrouwen in instituties
Uit een recente peiling van Een Vandaag bleek dat het vertrouwen van de Nederlandse burger in politieke instituties de laatste jaren niet bepaald hoog is. Met 50% torent de Eerste Kamer in positieve zin uit boven andere volksvertegenwoordigingen: Tweede Kamer, staten en gemeenteraad. Het Europees Parlement bungelt helemaal onderaan met 15%. Waarom sleutelen aan de positie van de volksvertegenwoordiging die het meeste vertrouwen geniet? Zeker als die volksvertegenwoordiging doet wat zij altijd doet en wat zij behoort te doen: wetsvoorstellen met een kritische blik bekijken en een beetje tegenwicht vormen tegen al te ondoordachte politieke dynamiek.
* Dit artikel is eerder verschenen in De Gelderlander, zaterdag 28 maart 2015, p. 21.
